🌾 Celiakia – Dieta bezglutenowa i Żywienie w Chorobie Trzewnej
📌 Celiakia, zwana również chorobą trzewną, jest stanem patologicznym jelita cienkiego, który cechuje się zaburzeniami trawienia i wchłaniania jelitowego.
⚠️ Choroba ta wynika z nieodpowiedniej reakcji immunologicznej na gluten – białko znajdujące się w niektórych zbożach:
✔️ Pszenica (gliadyna)
✔️ Żyto (sekalina)
✔️ Owies (awenina)
✔️ Jęczmień (hordeina)
📜 Historia
Celiakia została po raz pierwszy opisana w 1887 roku przez angielskiego lekarza Samuela Gee. Opisał ją jako rodzaj przewlekłej niestrawności, niezależnie od wieku pacjenta.
💡 Przełomowe odkrycia przyszły wraz z badaniami Willema Dicke’a, który wykazał, że spożycie mąki wpływa na rozwój choroby trzewnej.
📊 Epidemiologia
📈 Wykrywalność celiakii stale rośnie, głównie ze względu na:
✔️ Coraz wyższe spożycie glutenu
✔️ Nowoczesne i dokładniejsze metody diagnostyczne
📌 Celiakia występuje u 1 na 100 osób, jednak w Polsce rozpoznawalność choroby jest nadal niska (ok. 3-5% wszystkich chorych).
🌍 Rozkład geograficzny:
- choroba trzewna częściej występuje w Europie Północnej i Zachodniej.
- Rzadziej spotykana jest w Afryce oraz Azji (Japonia, Chiny).
- Wysokie różnice w występowaniu wynikają m.in. z różnic kulturowych w diecie, genetyki oraz technik laboratoryjnych.
🩺 Objawy kliniczne
Najczęstsze objawy celiakii:
🔹 Spadek masy ciała
🔹 Biegunki, bóle brzucha i jelit
🔹 Gazy i wzdęcia
⚠️ Ze względu na podobieństwo objawów do innych schorzeń, celiakia jest często mylnie diagnozowana jako:
✔️ Problemy spowodowane stresem
✔️ Alergie pokarmowe
✔️ Zespół jelita drażliwego (IBS)
Dieta i Zalecenia Żywieniowe
📢 Dieta bezglutenowa to kluczowy element terapii!
📌 Podstawowe zasady żywienia w celiakii:
✅ Całkowite wykluczenie zbóż zawierających gluten (pszenicy, żyta, jęczmienia)
✅ Unikanie owsa, który często jest zanieczyszczony glutenem
✅ Unikanie piwa i napojów na bazie jęczmienia
✅ Stosowanie produktów oznaczonych przekreślonym kłosem
✅ Zastąpienie mąk glutenowych mąkami bezglutenowymi (np. ryżowa, sojowa, gryczana)
✅ Dopuszczenie skrobi pszennej bezglutenowej
✅ Unikanie kawy zbożowej i napojów na bazie jęczmienia
✔️ Dozwolone napoje:
💧 Woda mineralna, herbata, soki
✔️ Dozwolone alkohole:
🍷 Rum, wino, brandy
❌ Niedozwolone alkohole:
🍺 Piwo, whisky, wódka żytnia, gin
Produkty dozwolone i zakazane – co jeść, a czego unikać?
W diecie bezglutenowej warto znać nie tylko podstawowe zakazane zboża, ale też konkretne grupy produktów:
| ✅ Produkty dozwolone | ❌ Produkty zakazane |
|---|---|
| Mąka ryżowa, gryczana, jaglana | Mąka pszenna, jęczmienna, żytnia |
| Naturalny ryż, kukurydza, ziemniaki | Bułki, ciasta, makaron pszenny |
| Mięso świeże, ryby, jaja | Panierowane mięsa, pasztety z dodatkami |
| Nabiał bez dodatków (mleko, jogurt naturalny) | Jogurty z „muesli”, serki smakowe |
| Owoce, warzywa, orzechy | Zupy i sosy z zagęszczaczami |
| Oleje, oliwa, masło | Przyprawy z dodatkiem mąki, kostki rosołowe |
Zawsze czytaj skład – gluten może kryć się tam, gdzie się go nie spodziewasz.
Ukryty gluten – na co uważać?
Gluten może występować w produktach, które na pierwszy rzut oka wydają się bezpieczne. To tzw. ukryty gluten, obecny m.in. w:
gotowych sosach i zupach
przyprawach z dodatkami (np. vegeta, przyprawa do kurczaka)
przetworzonym mięsie: wędliny, kiełbasy, konserwy
napojach mlecznych z dodatkami
lodach, batonach, czekoladzie z nadzieniem
lekach i suplementach (nośniki zawierające skrobię pszenną)
W diecie bezglutenowej nie ma miejsca na „domysły” – liczy się dokładność i świadomość.
Przykładowy dzień diety bezglutenowej
Dieta bezglutenowa nie musi być monotonna. Przykładowy jadłospis może wyglądać tak:
Śniadanie: owsianka z płatków jaglanych na mleku roślinnym z bananem i cynamonem
II śniadanie: kanapka z pieczywa bezglutenowego z pastą z awokado i pomidorem
Obiad: pierś z kurczaka pieczona z batatami i sałatą z winegretem
Podwieczorek: jogurt naturalny z malinami i siemieniem lnianym
Kolacja: jajecznica z cebulą i szczypiorkiem + kromka chleba gryczanego
Każdy posiłek powinien być bezpieczny, sycący i smaczny. Dieta bezglutenowa może być różnorodna – jeśli dobrze ją zaplanujesz.
📚 Bibliografia
1️⃣ Marian Grzymisławski, Hanna Stankowiak-Kulpa, Małgorzata Wiocha.
Celiakia – standardy diagnostyczne i terapeutyczne. Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2010, Tom 1, 1, strony 12-21.
2️⃣ Małgorzata Darewicz, Jerzy Dziuba.
Dietozależny Charakter Enteropatii Pokarmowych Na Przykładzie Celiakii. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2007, 1 (50), strony 5-15.
3️⃣ Ewelina Swora, Hanna Stankowiak-Kulpa, Maciej Mazur.
Dieta Bezglutenowa W Chorobie Trzewnej. Nowiny Lekarskie, 2009, 78, strony 324-329.
